کد مطلب:282855 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:298
آیه ظهور حق
در آیه 33 سوره توبه می خوانیم: هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و لوكره المشركون:«او كسی است كه رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا او را بر همه آیینها غالب گرداند هر چند مشركان ناخوش دارند».
قابل توجه اینكه این آیه، بعد از آیه یریدون ان یطفئوا نورالله بافواههم ویأبی الله الا ان یتم نوره ولو كره الكافرون: «آنها می خواهند نور خدا را با دهان خویش خاموش كنند ولی خدا جز این نمی خواهد كه نور خدا راكامل كند هر چند كافران كراهت داشته باشند» قرار گرفته است.
در اینكه منظور از پیروزی اسلام بر تمام ادیان چیست؟ مفسران احتمالات زیادی داده اند.
فخر رازی پنج تفسیر در اینجا ذكر می كند كه پاسخی است بر سوالات مربوط به چگونگی این غلبه:
1- منظور غلبه نسبی و موضعی است چرا كه اسلام در هر منطقه ای بر هر دین و آیینی پیروز شده است.
2- منظور پیروزی بر ادیان در جزیرة العرب است.
3- منظور آگاه ساختن پیامبر (ص) از جمیع ادیان الهی است (در اینجا جمله «لیظهر» به معنی آگاه ساختن تفسیر شده)
4- منظور پیروزی و غلبه منطقی است، یعنی خداوند منطق اسلام را بر سایر ادیان پیروز می گرداند.
5- منظور پیروزی نهایی بر تمام ادیان و مذاهب به هنگام نزول عیسی (ع) و قیام مهدی (ع) است كه اسلام جهان گیر خواهد شد.
بی شك تفسیر آیه به پیروزی منطقی آن هم به صورت وعده ای برای آینده مفهوم درستی ندارد، زیرا پیروزی منطقی اسلام از همان آغاز آشكار بود، به علاوه ماده «ظهور» و «اظهار» (لیظهره علی الدین كله) به طوری كه از موارداستعمال آن در قرآن مجید استفاده می شود به معنی غلبه خارجی و عینی است چنانگه در داستان اصحاب كهف می خوانیم:انهم ان یظهروا علیكم یرجموكم:«اگر آنها بر شما دست یابند و پیروز شوند سنگسارتان خواهند كرد»(كهف - 20).
و در آیه 8 سوره توبه می خوانیم:كیف و ان یظهروا علیكم لایرقلوا فیكم الا ولا دمه: «چگونه پیمان آنها ارزش دارد در حالی كه اگر بر شما غالب شوند، نه ملاحظه خویشاوندی با شما را می كنند و نه پیمان را».
بدیهی است نه بت پرستان قوم اصحاب كهف، و نه بت پرستان مكه هرگز پیروزی منطقی بر خداپرستان نداشند، غلبه آنها تنهاغلبه خارجی بود، بنابراین منظوراز غلبه اسلام بر تمام ادیان غلبه خارجی و عینی است نه غلبه منطقی ذهنی.
این غلبه - همان گونه كه نظیر آن در بحث گذشته آمد مراحل مختلفی دارد:
یك مرحله آن در عصر پیامبر واقع شد و مرحله وسیعتر آن در قرون بعد و مرحله نهایی به هنگام قیام مهدی (ع) حاصل می شود، چرا كه آیه شریفه سخن از غلبه اسلام بر تمام ادیان بدون هیچ قید و شرط می گوید. و غلبه مطلق و بی قید و شرط در صورتی به طور كامل تحق می یابد كه سراسر روی زمین را فرا گیرد همان گونه كه در روایت پیامبر اسلام (ص) آمده است كه فرمود: لا یبقی علی ظهر الارض بیت مدر ولا و بر الا ادخله الله كلمة الاسلام:«هیچ خانه ای بر صفحه روی زمین باقی نمی ماند نه خانه هایی كه از سنگ وگل ساخته شده و نه خیمه هایی كه از كرك و مو بافته اند - مگر اینكه خداوند كلمه اسلام را در آن وارد می كند». [1] .
شبیه همین معنی در تفسیر«الدرالمنثور» از «سعید بن منصور» و «ابن منذز» و «بیهقی» در سننش از «جابربن عبدالله» نقل شده است كه در تفسیر این آیه گفت: لایكون ذلك حتی لایبقی یهودی و لا نصرانی صاحب ملّة الا الاسلام: «این معنی تحقق نمی یابد مگر آن زمانی كه هیچ یهودی ونصرانی صاحب مذهب و ملت نخواهند بود مگر (همگی در سایه اسلام قرار خواهند گرفت و همه جا سخن از اسلام وكلمه توحید و عظمت خداوند یكتا است)» [2] آری در آن روز بزرگ این وعده بزرگ تحقق می یابدو:
همه جا نغمه قرآن و دعا خواهد بود
همه جا غلغل تسبیح و ثنا خواهد بود
بانگ تكبیر زهر بام و دری برخیزد
عیش دجّال مبدل به عزا خواهد شد
عالم آن گونه كه از ظلم و ستم پر گشته
پر ز انوار عدالت همه جا خواهد شد
اهرمن خیمه زاطراف جهان بر چیند
همه جا مظهر انوار خدا خواهد شد!
همین معنی از امام صادق (ع) در تفسیر آیه فوق نقل شده است،فرمود: والله مانزل تاویلها بعد و لاینزل تاویلها حتی یخرج القائم فاذا خرج القائم لم یبق كافر بالله العظیم: «به خدا سوگند هنوز مضمون این آیه در مرحله نهایی تحقق نیافته است وتنهازمانی تحقق می پذیرد كه حضرت قائم (ع) خروج كند وبه هنگامی كه او قیام نماید كافری نسبت به خداونددرتمام جهان باقی نمی ماند. [3] .
این نكته نیز حائز اهمیت است كه جمله «هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله» در سه سوره از قرآن آمده است: اول سوره توبه آیه 33 (چنانكه گذشت) دوم سوره فتح آیه 28 سوم سوره صف آیه 9.
این تكرار نشان می دهد كه قران مجید با تاكید هر چه بیشتر این مساله را پی گیری كرده است.
در حدیث دیگری كه در منابع اهل سنت از ابوهریره نقل شده است كه می خوانیم: منظور از جمله لیظهره علی الدین كله خروج عیس بن مریم (ع) است (و می دانیم خروج عیس بن مریم (ع) طبق روایات اسلامی به هنگام قیام مهدی (ع) است. [4] .
این بحث را با حدیث دیگری كه از «قتاده» مفسر معروف نقل شده است به پایان می بریم، او در تفسیر این آیه می گوید: الادیان سته: الذین آمنوا و الذین هادوا و الصابئین والنصاری و المجوس، والذین اشركوا فالادیان كلها تدخل فی دین الاسلام: «در عالم شش دین وجود دارد الذین آمنوا (مسلمانان) یهود، ستاره پرستان، نصاری، مجوس و مشركان، همه این ادیان داخل در اسلام می شوند». [5] .
روشن است كه این معنی به طور نهایی هنوز تحقق نیافته و جز در عصر قیام مهدی حاصل نمی شود.
این نكته نیز قابل ملاحظه است كه منظور از میان رفتن آیین یهود و مسیحیت به طور كامل نیست بلكه منظور حاكمیت اسلام بر همه جهان است (دقت كنید).
قابل توجه اینكه این آیه، بعد از آیه یریدون ان یطفئوا نورالله بافواههم ویأبی الله الا ان یتم نوره ولو كره الكافرون: «آنها می خواهند نور خدا را با دهان خویش خاموش كنند ولی خدا جز این نمی خواهد كه نور خدا راكامل كند هر چند كافران كراهت داشته باشند» قرار گرفته است.
در اینكه منظور از پیروزی اسلام بر تمام ادیان چیست؟ مفسران احتمالات زیادی داده اند.
فخر رازی پنج تفسیر در اینجا ذكر می كند كه پاسخی است بر سوالات مربوط به چگونگی این غلبه:
1- منظور غلبه نسبی و موضعی است چرا كه اسلام در هر منطقه ای بر هر دین و آیینی پیروز شده است.
2- منظور پیروزی بر ادیان در جزیرة العرب است.
3- منظور آگاه ساختن پیامبر (ص) از جمیع ادیان الهی است (در اینجا جمله «لیظهر» به معنی آگاه ساختن تفسیر شده)
4- منظور پیروزی و غلبه منطقی است، یعنی خداوند منطق اسلام را بر سایر ادیان پیروز می گرداند.
5- منظور پیروزی نهایی بر تمام ادیان و مذاهب به هنگام نزول عیسی (ع) و قیام مهدی (ع) است كه اسلام جهان گیر خواهد شد.
بی شك تفسیر آیه به پیروزی منطقی آن هم به صورت وعده ای برای آینده مفهوم درستی ندارد، زیرا پیروزی منطقی اسلام از همان آغاز آشكار بود، به علاوه ماده «ظهور» و «اظهار» (لیظهره علی الدین كله) به طوری كه از موارداستعمال آن در قرآن مجید استفاده می شود به معنی غلبه خارجی و عینی است چنانگه در داستان اصحاب كهف می خوانیم:انهم ان یظهروا علیكم یرجموكم:«اگر آنها بر شما دست یابند و پیروز شوند سنگسارتان خواهند كرد»(كهف - 20).
و در آیه 8 سوره توبه می خوانیم:كیف و ان یظهروا علیكم لایرقلوا فیكم الا ولا دمه: «چگونه پیمان آنها ارزش دارد در حالی كه اگر بر شما غالب شوند، نه ملاحظه خویشاوندی با شما را می كنند و نه پیمان را».
بدیهی است نه بت پرستان قوم اصحاب كهف، و نه بت پرستان مكه هرگز پیروزی منطقی بر خداپرستان نداشند، غلبه آنها تنهاغلبه خارجی بود، بنابراین منظوراز غلبه اسلام بر تمام ادیان غلبه خارجی و عینی است نه غلبه منطقی ذهنی.
این غلبه - همان گونه كه نظیر آن در بحث گذشته آمد مراحل مختلفی دارد:
یك مرحله آن در عصر پیامبر واقع شد و مرحله وسیعتر آن در قرون بعد و مرحله نهایی به هنگام قیام مهدی (ع) حاصل می شود، چرا كه آیه شریفه سخن از غلبه اسلام بر تمام ادیان بدون هیچ قید و شرط می گوید. و غلبه مطلق و بی قید و شرط در صورتی به طور كامل تحق می یابد كه سراسر روی زمین را فرا گیرد همان گونه كه در روایت پیامبر اسلام (ص) آمده است كه فرمود: لا یبقی علی ظهر الارض بیت مدر ولا و بر الا ادخله الله كلمة الاسلام:«هیچ خانه ای بر صفحه روی زمین باقی نمی ماند نه خانه هایی كه از سنگ وگل ساخته شده و نه خیمه هایی كه از كرك و مو بافته اند - مگر اینكه خداوند كلمه اسلام را در آن وارد می كند». [1] .
شبیه همین معنی در تفسیر«الدرالمنثور» از «سعید بن منصور» و «ابن منذز» و «بیهقی» در سننش از «جابربن عبدالله» نقل شده است كه در تفسیر این آیه گفت: لایكون ذلك حتی لایبقی یهودی و لا نصرانی صاحب ملّة الا الاسلام: «این معنی تحقق نمی یابد مگر آن زمانی كه هیچ یهودی ونصرانی صاحب مذهب و ملت نخواهند بود مگر (همگی در سایه اسلام قرار خواهند گرفت و همه جا سخن از اسلام وكلمه توحید و عظمت خداوند یكتا است)» [2] آری در آن روز بزرگ این وعده بزرگ تحقق می یابدو:
همه جا نغمه قرآن و دعا خواهد بود
همه جا غلغل تسبیح و ثنا خواهد بود
بانگ تكبیر زهر بام و دری برخیزد
عیش دجّال مبدل به عزا خواهد شد
عالم آن گونه كه از ظلم و ستم پر گشته
پر ز انوار عدالت همه جا خواهد شد
اهرمن خیمه زاطراف جهان بر چیند
همه جا مظهر انوار خدا خواهد شد!
همین معنی از امام صادق (ع) در تفسیر آیه فوق نقل شده است،فرمود: والله مانزل تاویلها بعد و لاینزل تاویلها حتی یخرج القائم فاذا خرج القائم لم یبق كافر بالله العظیم: «به خدا سوگند هنوز مضمون این آیه در مرحله نهایی تحقق نیافته است وتنهازمانی تحقق می پذیرد كه حضرت قائم (ع) خروج كند وبه هنگامی كه او قیام نماید كافری نسبت به خداونددرتمام جهان باقی نمی ماند. [3] .
این نكته نیز حائز اهمیت است كه جمله «هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله» در سه سوره از قرآن آمده است: اول سوره توبه آیه 33 (چنانكه گذشت) دوم سوره فتح آیه 28 سوم سوره صف آیه 9.
این تكرار نشان می دهد كه قران مجید با تاكید هر چه بیشتر این مساله را پی گیری كرده است.
در حدیث دیگری كه در منابع اهل سنت از ابوهریره نقل شده است كه می خوانیم: منظور از جمله لیظهره علی الدین كله خروج عیس بن مریم (ع) است (و می دانیم خروج عیس بن مریم (ع) طبق روایات اسلامی به هنگام قیام مهدی (ع) است. [4] .
این بحث را با حدیث دیگری كه از «قتاده» مفسر معروف نقل شده است به پایان می بریم، او در تفسیر این آیه می گوید: الادیان سته: الذین آمنوا و الذین هادوا و الصابئین والنصاری و المجوس، والذین اشركوا فالادیان كلها تدخل فی دین الاسلام: «در عالم شش دین وجود دارد الذین آمنوا (مسلمانان) یهود، ستاره پرستان، نصاری، مجوس و مشركان، همه این ادیان داخل در اسلام می شوند». [5] .
روشن است كه این معنی به طور نهایی هنوز تحقق نیافته و جز در عصر قیام مهدی حاصل نمی شود.
این نكته نیز قابل ملاحظه است كه منظور از میان رفتن آیین یهود و مسیحیت به طور كامل نیست بلكه منظور حاكمیت اسلام بر همه جهان است (دقت كنید).
[1] مجمع البيان، ذيل آيه مورد بحث.
[2] الدرالمنثور، ج 3، ص 231.
[3] نورالثقلين، ج 2، ص 212.
[4] الدرالمنثور، ج 3، ص 231.
[5] همان مدرك.